Αινείας ο Τακτικός- Ο παλαιότερος Έλληνας Στρατιωτικός συγγραφέας ήταν Στυμφάλιος

Ο Αινείας ο Τακτικός ήταν σύγχρονος του Ξενοφώντα και ασχολήθηκε με την τεχνική πλευρά του πολέμου. Το σωζόμενο έργο του «Τακτικόν υπόμνημα περί του πως χρή πολιορκουμένους αντέχειν» δεν είναι παρά ένα κεφάλαιο από το μεγαλύτερο έργο του, που φαίνεται ότι γράφτηκε περί το 350 π.Χ. Είναι ο παλαιότερος από τους σωζόμενους στρατιωτικούς συγγραφείς της αρχαίας Ελλάδας και κατά την επικρατέστερη εκδοχή ταυτίζεται με τον Αινεία τον Στυμφάλιο, το στρατηγό που ηγήθηκε του στρατού του Κοινού των Αρκάδων στη μάχη της Μαντινείας το 361 π.Χ. Επειδή ασχολήθηκε με θέματα στρατιωτικής τακτικής του αποδόθηκε το προσωνύμιο Τακτικός.

Τα έργα του είναι γραμμένα στην αττική διάλεκτο, με αποσπάσματα από τον Θουκυδίδη  και τον Ξενοφώντα. Σε αυτά ο συγγραφέας εκθέτει όλα τα είδη των στρατηγημάτων και των προφυλάξεων, που πρέπει να χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να παραπλανάται

ο εχθρός. Ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει η ακριβολογία του και η διαύγεια του ύφους του.

Το μοναδικό δυστυχώς έργο που έχει φτάσει μέχρι τις ημέρες μας από τον Αινεία, ο οποίος θα πρέπει να σημειωθεί ότι δικαίως θεωρείται ως ο πρώτος scriptor rei militaris (συγγραφέας πολεμικών ζητημάτων) του αρχαιοελληνικού κόσμου, είναι ένα πρακτικό εγχειρίδιο με τον τίτλο «Πολιορκητικά» (και υπότιτλο «Τακτικόν υπόμνημα περί του πώς χρή πολιορκουμένους αντέχειν»), το κείμενο του οποίου ανακαλύφθηκε σε ένα χειρόγραφο του 10ου μ.Χ. αιώνα (Codex Laurentianus LV 4). Παρά το γεγονός ότι ο Αινείας χρησιμοποιεί την αττική διάλεκτο (με αρκετά όμως στοιχεία της κοινής), δεν είναι Αθηναίος. Οι αναφορές του στην Αθήνα είναι ελάχιστες, αντίθετα πλεονάζουν οι αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα της Πελοποννήσου, κατά την επικρατέστερη δε άποψη, θα πρέπει να ταυτιστεί με τον στρατηγό της αρκαδικής συμπολιτείας Αινεία τον Στυμφάλιο, ο οποίος έζησε τον 4ο π.Χ. αιώνα και ηγήθηκε του στρατού των Αρκάδων στη μάχη της Μαντινείας το 361 π.Χ.

Τα Πολιορκητικά του Αινεία, παρά το γεγονός ότι για εμάς σήμερα αποτελούν το πρώτο διδακτικό έργο για την επιστήμη των πολεμικών κινήσεων, δεν αποτελούν το μοναδικό έργο που συνέγραψε ο πρακτικός αυτός Αρκάς στρατηγός και συγγραφέας, αποτελούν απλά το μοναδικό έργο του που έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Ο ίδιος έγραψε πολλά ακόμη έργα τακτικής και στρατηγικής τέχνης, τα οποία μνημονεύουν άλλοι μεταγενέστεροί του συγγραφείς, τους τίτλους μερικών από τα οποία μας δίνει ο ίδιος μέσα στο κείμενο των Πολιορκητικών του, η συγγραφή των οποίων θα πρέπει να τοποθετηθεί πάντως γύρω στο 350 π.Χ., δηλαδή λίγο αργότερα από τη συγγραφή των έργων Ιππαρχικός και Περί Ιππικής του Ξενοφώντα, έργα τα οποία κινούνται σε παραπλήσιο με τα έργα του Αινεία, κλίμα.

Από την αρχή κιόλας του έργου του ο Αινείας μας παρουσιάζει τον λόγο ουσιαστικά που τον οδήγησε στη συγγραφή του: Όσοι εκστρατεύουν από τη χώρα τους για πόλεμο, μας λέει, και συναντήσουν κινδύνους, αν κάνουν σφάλματα σε ξηρά ή θάλασσα δεν χάνονται όλοι, αλλά μένει στους επιζώντες «η χώρα, η πόλις και πατρίς τους». Εκείνοι όμως που είναι υποχρεωμένοι να πολεμούν στην πόλη τους, υπερασπιζόμενοι τα υπέρτατα αγαθά (τα ιερά των θεών, την πατρίδα, τους γονείς, τα παιδιά τους), αν δεν έχουν κάνει τις κατάλληλες προετοιμασίες, θα χαθούν και οι ίδιοι και η πατρίδα και οι οικογένειές τους. Για το λόγο αυτό συνέγραψε λοιπόν το εγχειρίδιό του, προκειμένου να καταστήσει γνωστό το πώς θα πρέπει να ενεργούν, ήδη από περίοδο ειρήνης, αλλά και κατά τη διάρκεια μίας πολιορκίας, οι υπερασπιστές μίας πόλεως, ώστε να σώσουν τους εαυτούς και την πόλη τους.

Εν συντομία, αναφέρουμε παρακάτω τις ενδιαφέρουσες οδηγίες του Αινεία: Πρώτα-

πρώτα, θα πρέπει οι πιο νουνεχείς και εμπειροπόλεμοι άντρες να πλαισιώνουν την πολιτική ηγεσία. Αυτοί θα διαλέγουν τους πιο ρωμαλέους και πιστούς στην παράταξη που διοικεί την πόλη άνδρες και θα τους καθιστούν φρουρούς στα τείχη της πόλεως. Ειδικότερα περί των φρουρών των Πυλών της πόλης (Πυλωρών στο αρχαίο κείμενο), ο Αινείας συμβουλεύει να είναι συνετοί και έξυπνοι, αλλά κυρίως εύποροι και οικογενειάρχες, καθώς έτσι δεν μπορούν να πειστούν από οικονομικά κίνητρα να παραδώσουν τις Πύλες της πόλης στους εχθρούς (Πολιορκητικά, 5.1). Θα πρέπει επίσης σε κάθε συνοικία να έχει οριστεί διοικητής (ρυμάρχης στο αρχαίο κείμενο), ήδη από καιρό ειρήνης, ο πιο έμπειρος και συνετός άνδρας, ο οποίος θα οδηγεί, αφού οπλιστούν, τους άνδρες της συνοικίας του στον πιο κοντινό στη συνοικία δημόσιο χώρο (θέατρο, αγορά κ.λπ.), ώστε να αποφεύγεται έτσι ο πανικός και η αποδιοργάνωση σε περιπτώσεις προσβολής της πόλης από τους εχθρούς.

Έπειτα,ο Αινείας συμβουλεύει τη χρήση προσυμφωνημένων αναγνωριστικών σημείων (συσσήμων), ημερησίων και νυκτερινών, ώστε να αναγνωρίζονται μεταξύ τους οι υπερασπιστές της πόλης, ενώ στη συνέχεια, αναφέρει αρκετά για την αποφυγή συνωμοσιών, οι οποίες μπορεί να ανατρέψουν την παράταξη που διοικεί την πόλη και να την παραδώσει στους εχθρούς, για το πώς θα μεταχειρίζονται τους μισθοφόρους που υπάρχουν στην πόλη, ώστε να μην προσχωρήσουν προς τους επιτιθέμενους, και όλα αυτά τα διανθίζει με πολλά ιστορικά παραδείγματα από προγενέστερες περιπτώσεις πολιορκιών, με αποτέλεσμα και το κείμενό του να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά και να αποφεύγεται η μονοτονία.

Στη συνέχεια, αφιερώνει μεγάλο μέρος γύρω από τις σκοπιές και τις περιπολίες που είναι Απαραίτητο να έχουν οριστεί ώστε να γίνουν εγκαίρως αντιληπτές οι κινήσεις των εχθρών.

Αξίζει εδώ τον κόπο να αναφέρουμε κάτι περισσότερο: Θα πρέπει ο στρατηγός, μας λέει ο Αινείας, εάν έχει ανάγκη να στείλει περιπόλους, να δίνει στον πρώτο φρουρό της περιπόλου ένα ραβδί με ένα σημάδι, εκείνος να το παραδίδει στον δεύτερο και ούτω καθεξής, μέχρι το ραβδί να κάνει τον κύκλο του και να επιστρέψει πάλι στον στρατηγό, ο οποίος θα είναι σίγουρος τότε πως όλοι οι σκοποί είναι στη θέση τους. Εάν όμως κάποιος φρουρός της περιπόλου δεν βρεί το σκοπό στη θέση του, θα πρέπει να επιστρέφει το ραβδί σε εκείνον που του το έδωσε, έτσι ώστε να πληροφορείται αμέσως ο στρατηγός ποιος σκοπός έχει εγκαταλείψει τη σκοπιά του (Πολιορκητικά, 22. 27).

Η χρήση συνθήματος και παρασυνθήματος, για αναγνώριση των φίλων δυνάμεων,θεωρείται εξαιρετικά σημαντική από τον Αινεία. Θα πρέπει μας λέει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε το σύνθημα να μη δημιουργεί γλωσσική σύγχυση σε περίπτωση που το στράτευμα έχει μικτή σύνθεση (Ίωνες, Δωριείς, κ.λπ.). Δεν θα πρέπει δηλαδή να αποτελείται από λέξη που σε κάθε διάλεκτο δίνεται και με άλλον τύπο (π.χ. Άρης και Ενυάλιος, Αθηνά και Παλλάς, ξίφος και εγχειρίδιο κ.λπ.), αλλά αντίθετα θα πρέπει να είναι λέξη κοινή σε όλους και ευκολομνημόνευτη, αλλά και να ταιριάζει με τη δράση που αναλαμβάνεται. Για βίαιη, παραδείγματος χάριν, επιχείρηση, ο Αινείας προτείνει το Ηρακλής, για κατασκοπευτική επιχείρηση το Δόλιος Ερμής, για κυνήγι το Κυνηγήτρα Άρτεμη, για μία φανερή επιχείρηση Ήλιος και Σελήνη κ.λπ. Όσον αφορά στο παρασύνθημα, ο Αινείας θεωρεί ότι θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο εξειδικευμένο και δύσκολα αναγνωρίσιμο από τους εχθρούς. Όταν π.χ. είναι νύχτα με φεγγάρι που διευκολύνει την ορατότητα, μπορεί εκείνος που πλησιάζει το σκοπό να λέει το σύνθημα, να το συνοδεύει όμως και με κάποια εκ των προτέρων συμφωνημένη χειρονομία (να βγάζει το σκούφο του, να κοιτάζει προς τα πάνω το φεγγάρι, να καρφώνει το δόρυ του στη γη, ή να το κρατά με το αριστερό χέρι του κ.λπ.). Πολλά ακόμη είναι τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται ο Αινείας: Μιλά για τον τρόπο καταπολέμησης του φόβου και του πανικού που μπορεί να πιάσει κάποιον από τους οπλίτες και να μεταδοθεί συνακόλουθα σε όλο το στράτευμα.

Μιλά για τον τρόπο αποφυγής εισαγωγής όπλων στην πόλη, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αντιφρονούντες οι οποίοι συνεργάζονται με τους εχθρούς. Μιλά για τους τρόπους διαβίβασης μυστικών μηνυμάτων,και τους τρόπους αντιμετώπισης των πολιορκητικών μηχανών. Μιλά επίσης για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αντιδράσουν οι υπερασπιστές εάν οι επιτιθέμενοι βάλουν φωτιά στις Πύλες της πόλεως:

«Εάν κάποιοι πύργοι ή μέρος των τειχών της πόλεως είναι από ξύλο, θα πρέπει κατά μήκος των επάλξεων να τοποθετούνται επιστρώσεις από τσόχα και δέρμα ώστε να μην παίρνουν εύκολα φωτιά. Αν όμως πιάσουν φωτιά οι πύλες, πρέπει να ρίξετε ακόμη περισσότερα ξύλα ώστε να γίνει η φωτιά όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, μέχρι να προλάβετε να ανοίξετε χαντάκια στο εσωτερικόκαι να χτίσετε το ταχύτερο δυνατό έναν αμυντικό τοίχο με ό,τι υλικά διαθέτετε, ή αν δεν έχετε πρόχειρα, γκρεμίζοντας τα πλησιέστερα σπίτια» (Πολιορκητικά,33. 3 και 4).

Μιλά ακόμη για την κατάσβεση άλλων πυρκαγιών:

«Αν οι εχθροί επιχειρήσουν να κάψουν κάτι με μηχανισμούς από εύφλεκτα υλικά, θα πρέπει να σβήνετε τη φωτιά με ξίδι, διότι έτσι θα είναι δυσκολότερο να ξανανάψει. Ακόμη καλύτερο είναι να έχετε κάνει προηγουμένως επάλειψη με ξίδι, γιατί η φωτιά δεν το αγγίζει », Για τους τρόπους απόκρουσης των επιθέσεων με σκάλες στα τείχη της πόλεως, για τον εντοπισμό και ματαίωση των έργων υπόσκαψης, για τον τρόπο αποστολής ενισχύσεων στα τμήματα του τείχους που πάσχει περισσότερο κ.λπ. Από την ανάγνωση του έργου του Αινεία, η οποία αποτελεί απόλαυση ακόμη και για όποιον δεν είναι εξοικειωμένος με τον πόλεμο, κατά τον τρόπο τουλάχιστον που ελάμβανε χώρα πριν από την ανακάλυψη των όπλων πυρίτιδας, πολλά είναι εκείνα που μπορεί να διδαχθεί κανείς, ιδίως μάλιστα ο επαγγελματίας στρατιωτικός, ακόμη και σήμερα, στην εποχή των κατευθυνόμενων «έξυπνων» βομβών και του ηλεκτρονικού πολέμου.

Όμως το μοναδικό διασωθέν έργο του εξαντλείται σε ζητήματα πολιορκητικής…

ΚΕΙΜΕΝΟ: Ευγένιος Αρ. Γιαρένης,

Αντεισαγγελέας Στρατοδικείου Ιωαννίνων, Διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010 με θέμα: Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Να τονίσουμε ότι δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση του Στρατηγού των Αρκάδων και συγγραφέα Αινεία του Τακτικού (Στυμφάλιου)- ο οποίος πολέμησε ως αρχηγός των Αρκάδων στο πλευρό των Θηβαίων του Επαμεινώνδα το 361 π.Χ. στη Μάχη της Μαντινείας, εναντίον των Σπαρτιατών-  με τον επίσης Στυμφάλιο (Λοχαγό όμως) Αινεία, ο οποίος συμμετείχε στον μισθοφορικό στρατό των 1000 Στυμφαλίων που πολέμησαν στη μάχη στα Κούναξα τον Σεπτέμβριο του 401 π.Χ. και σκοτώθηκε αργότερα κατά την «κάθοδο των Μυρίων» με άδοξο τρόπο όπως αναφέρει ο Ξενοφώντας:

 «Εκείνη τη στιγμή, λοιπόν, ήταν δυνατό να δει κανείς ένα φοβερό θέαμα: Οι γυναίκες (των Ταόχων) έριχναν τα παιδιά τους (στον γκρε­μό) και έπειτα ρίχνονταν και οι ίδιες κάτω! Το ίδιο έκαναν και οι άντρες τους. Τότε ο λοχαγός Αινείας, ο Στυμφάλιος, που είδε κάποιον (Ταόχο) να τρέχει για να ριχτεί κάτω φορώντας ό­μορφη στολή, τον έπιασε για να τον εμποδίσει. Αυτός όμως παρέσυρε και τον ίδιο, και έ­τσι γκρεμίστηκαν και οι δυο κάτω από τους βράχους και σκοτώθηκαν!...»

- Το έργο του Αινεία του Τακτικού «Πολιορκητικά» , διασώθηκε στον Λαυρεντιανό Κώδικα. Ο Κώδικαςαυτός, αποτελείται από 405 φύλλα, διαστάσεων 0,325Χ0,260 μ., και έχει 32 σειρές γραμμάτων σε κάθε σελίδα του.

  - Τον Αινεία μνημονεύει στα Ελληνικά του και ο σύγχρονός του Ξενοφών: «Την ίδια περίπου εποχή ο Στυμφάλιος Αινείας, ο οποίος είχε γίνει στρατηγός των Αρκάδων, επειδή θεώρησε ότι η κατάσταση στη Σικυώνα δεν ήταν πια υποφερτή, αφού ανέβηκε με το στρατό του στην Ακρόπολη, συγκάλεσε σε συμβούλιο όσους από τους αρίστους Σικυώνιους βρίσκονταν στην πόλη, ενώ έστειλε να φέρουν πίσω και όσους είχαν εξοριστεί, χωρίς ψήφισμα της πόλης». (Ξενοφ., Ελληνικά Ζ΄ ΙΙΙ, 1). Τον μνημονεύει επίσης ο Πολύβιος, Ιστοριών Ι΄ 44.1: «Ο Αινείας, ο συγγραφέας πραγματείας για τα Στρατηγικά, έκανε κάποια πρόοδο θέλοντας να δώσει λύση στο ζήτημα, οι επινοήσεις του όμως υστερούν πολύ από το να δίνουν λύση που να συνάδει με τη στρατιωτική αναγκαιότητα»

- Κάποιοι από τους τίτλους άλλων έργων του είναι: Παρασκευαστική Βίβλος (για το πώς πρέπει να προετοιμάζεται ένα στράτευμα πριν τη μάχη), Ποριστική Βίβλος (σχετικά με την επιμελητεία και τα οικονομικά γενικότερα ζητήματα ενός στρατεύματος), Στρατοπεδευτική Βίβλος (οδηγίες περί στρατοπεδεύσεως κ.λπ.).

http://www.psarikorinthias.gr/newsDetailed.asp?id=542