«Τουρκική Άνοιξη»;

Αν και η σημερινή Τουρκία του Ερντογάν θεωρείται ως μια συνταγματική δημοκρατία με πολυκομματικό κοινοβουλευτικό σύστημα, εντούτοις, μια μερίδα του τουρκικού λαού αισθάνεται ότι οπισθοδρομεί.

Αν και η σημερινή Τουρκία του Ερντογάν θεωρείται ως μια συνταγματική δημοκρατία με πολυκομματικό κοινοβουλευτικό σύστημα, εντούτοις, μια μερίδα του τουρκικού λαού αισθάνεται ότι οπισθοδρομεί. Όχι ιστορικά, αλλά δημοκρατικά. Αντιλαμβάνεται να απομακρύνεται από τη Δύση. Αντιλαμβάνεται ότι μετά το αυταρχικό καθεστώς των στρατηγών αναδύεται ένα αυταρχικό ισλαμικό καθεστώς. Η παντοδυναμία του Τούρκου πρωθυπουργού, η αυταρχικότητά του, ο ιδιόμορφος χαρακτήρας του και οι φιλόδοξες πολιτικές του επιδιώξεις ανησυχούν ιδιαίτερα μια μερίδα, προς το παρόν, των Τούρκων πολιτών. Προφανώς, η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης για το πάρκο της πλατείας Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη δεν δικαιολογεί το μέγεθος της λαϊκής αντίδρασης. Τα 600 δέντρα του μικρού πάρκου ήταν η αφορμή για την έναρξη των διαδηλώσεων. Τα αίτια είναι βαθύτερα και σχετίζονται: [1] ü Με τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Ο υφιστάμενος ποινικός κώδικας και το αντιτρομοκρατικό δίκαιο περιορίζουν αισθητά την ελευθερία του Τύπου και του διαδικτύου. Οι τουρκικές αρχές φυλακίζουν εκατοντάδες δημοσιογράφους, οι οποίοι προσάγονται με τη συνήθη κατηγορία της διασύνδεσης με παράνομες οργανώσεις. Δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και συγγραφείς προτιμούν να αυτολογοκρίνονται, καθώς έχουν να αντιμετωπίσουν πιθανές αστικές ή ποινικές διώξεις ή ακόμη και μηνύσεις για δυσφήμιση από την πολιτική ηγεσία, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού. ü Με τον τρόπο λειτουργίας της δικαιοσύνης. Ενώ μια σειρά νομικών μεταρρυθμίσεων οδήγησαν στην αποφυλάκιση χιλιάδων κρατούμενων, το δικαστικό σύστημα παραμένει πολιτικοποιημένο και οι αρχές συνεχίζουν να προβαίνουν σε αυθαίρετες συλλήψεις πολιτών. Η υφιστάμενη στενή σχέση μεταξύ των εισαγγελέων και των δικαστών δημιουργεί εντυπώσεις και υποψίες για πιθανή προκατάληψη, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που σχετίζονται με την ασφάλεια του κράτους. Στο σωφρονιστικό σύστημα, η κατάσταση δεν είναι σε καλύτερη μοίρα. Στις 31 Δεκεμβρίου 2012, το τουρκικό υπουργείο Δικαιοσύνης ανέφερε ότι στις συνολικά 373 φυλακές κρατούνταν 136.020 άτομα (31.707 προφυλακισμένοι και 104.313 άτομα που είχαν καταδικαστεί). Αντίστοιχα, στις 25 στρατιωτικές φυλακές οι φυλακισμένοι ανέρχονταν σε 56, ενώ οι προφυλακισμένοι σε 671. Κατά καιρούς, οι προφυλακισμένοι κρατούνταν μαζί με κατάδικους και νεαρά άτομα μαζί με ενήλικες. Η εγχώρια μη κυβερνητική οργάνωση Human Rights Foundation (HRF) ανέφερε 69 ύποπτους θανάτους κρατουμένων κατά τη διάρκεια του 2012, ενώ, το υπουργείο Δικαιοσύνης ανέφερε ότι, μέχρι τις 8 Οκτωβρίου 2012, 139 τρόφιμοι και 42 προφυλακισμένοι έχασαν τη ζωή τους στη φυλακή. Από την πλευρά του, το τουρκικό ΓΕΕΘΑ ανέφερε ότι δεν υπήρξαν θάνατοι κρατουμένων ή καταδίκων σε στρατιωτικές φυλακές, κατά τη διάρκεια του 2012. Ο νόμος δεν προβλέπει ειδική μεταχείριση για τους πολιτικούς κρατούμενους. Η τουρκική μη κυβερνητική οργάνωση Human Rights Association (HRA) υποστήριξε ότι, στη διάρκεια του 2012, υπήρχαν αρκετές χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι από όλο το πολιτικό φάσμα, μεταξύ των οποίων δημοσιογράφοι, πολιτικοί, καθώς και πανεπιστημιακοί. Η κυβέρνηση αντέκρουσε τις κατηγορίες και ισχυρίσθηκε ότι αυτοί που φέρεται να είναι πολιτικοί κρατούμενοι, στην πραγματικότητα ήταν μέλη ή υποστηρικτές τρομοκρατικών οργανώσεων. ü Με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οι δολοφονίες από τις δυνάμεις ασφάλειας, που φέρονται ότι έκαναν χρήση υπερβολικής βίας κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών για το κουρδικό ζήτημα, τα δικαιώματα των μαθητών, τα εργασιακά δικαιώματα, καθώς και κατά τη διάρκεια δραστηριοποίησης της αντιπολίτευσης.  Γενικά, η κυβέρνηση εμποδίζει τις δραστηριότητες των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας. Η ατιμωρησία παραμένει άλυτο πρόβλημα, παρότι η κυβέρνηση αναφέρει ότι διερευνά τις υποθέσεις κακομεταχείρισης από τις δυνάμεις ασφάλειας. ü Με τη διαφθορά και την έλλειψη διαφάνειας στην κυβέρνηση. Ενώ ο νόμος προβλέπει ποινικές κυρώσεις για τη διαφθορά, η κυβέρνηση δεν εφαρμόζει το νόμο αποτελεσματικά. Έτσι, ορισμένοι κρατικοί λειτουργοί που εμπλέκονται με υποθέσεις διαφθοράς παραμένουν στην ατιμωρησία. Τον Οκτώβριο του 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τόνισε σε έκθεσή της ότι δεν υπήρξε καμία πρόοδος στον περιορισμό της ασυλίας των βουλευτών και των ανώτερων δημοσίων υπαλλήλων σε υποθέσεις διαφθοράς.  ü Πρωτίστως με την άρνηση των κοσμικών, αλλά και μερίδας των ισλαμιστών, να αποδεχθούν το συντηρητικό Ισλάμ, προς το οποίο τους οδηγεί έντεχνα ο Τούρκος πρωθυπουργός. Μάλιστα, αντιδρούν έντονα στην ιδέα αλλαγής του πολιτεύματος από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό, μέσα από συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες έχει δρομολογήσει ο Τούρκος ηγέτης για το 2014, προκειμένου να αναλάβει την προεδρία.  Από τις μέχρι στιγμής εξελίξεις, είναι αδύνατον να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα για το που βαδίζει η Τουρκία. Είναι πολύ νωρίς να συγκριθεί το “Occupy Taksim” με την «Αραβική Άνοιξη». Πρόκειται για ένα εν εξελίξει κίνημα(;), το οποίο είναι αποτέλεσμα της αυξανόμενης απογοήτευσης και δυσαρέσκειας στις τάξεις των κοσμικών, που δεν μπορούσαν να επηρεάσουν τις πολιτικές εξελίξεις κατά την τελευταία δεκαετία. Οι συνεχιζόμενες κινητοποιήσεις παρουσιάζουν ομοιότητες με τις αραβικές εξεγέρσεις και καταδεικνύουν ότι μια μερίδα του τουρκικού λαού αμφισβητεί την τουρκο-ισλαμική κυβέρνηση του Ερντογάν.  Στην παρούσα φάση, οι εικόνες από τις συγκρούσεις των Τούρκων διαδηλωτών με την αστυνομία καθώς και τα συνθήματά τους, όπως «παραιτήσου Ερντογάν», «κάτω ο δικτάτορας», «ενωθείτε κατά του φασισμού». «Τουρκική Άνοιξη», κτλ, κάνουν το γύρο του κόσμου και προκαλούν την αίσθηση ότι πρόκειται για την αρχή του τέλους του Ερντογάν, Ωστόσο, ο Τούρκος ηγέτης παραμένει παντοδύναμος. Εξάλλου, δεν υφίσταται κάποια άλλη εναλλακτική αξιόπιστη πολιτική δύναμη, που θα μπορούσε να τύχει της εμπιστοσύνης του τουρκικού λαού. Οι εξελίξεις στην Τουρκία μέχρι στιγμής δεν υποδεικνύουν ότι το κόμμα του Ερντογάν αντιμετωπίζει σοβαρό ή άμεσο κίνδυνο να χάσει την εξουσία, όμως, δέχεται μηνύματα ενάντια στις πολιτικές φιλοδοξίες του πρωθυπουργού. Μάλιστα, η παρουσία στις διαδηλώσεις της 1ης Ιουνίου υποστηρικτών του κουρδικού κόμματος BDP με υποστηρικτές του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) δεν συνιστά καλό οιωνό για τα σχέδια του Ερντογάν.  Η κατάσταση θα χαρακτηρισθεί ανησυχητική αν συνεχισθούν οι διαμαρτυρίες, αν πραγματοποιηθούν μαζικότερες διαδηλώσεις, ειδικά στις περιοχές που παραδοσιακά το ΑΚΡ λαμβάνει υψηλά ποσοστά ψήφων, και φυσικά, αν σημειωθούν συγκρούσεις μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών στους δρόμους και τις πλατείες των τουρκικών μεγαλουπόλεων. Πέραν αυτών, οι παράγοντες που θα επηρεάσουν τις μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις στη γείτονα χώρα είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των διαδηλωτών, η πορεία επίλυσης του κουρδικού και ως ένα βαθμό οι εξελίξεις στη γειτονική Συρία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι στιγμής η αντίδραση του Τούρκου πρωθυπουργού χαρακτηρίζεται ως προκλητική, γεγονός που επιβεβαιώνει την αυταρχικότητά του και ωθεί την κατάσταση προς τα άκρα. Σχετικά με το κουρδικό, η ολοκλήρωση της απόσυρσης των Κούρδων ανταρτών του ΡΚΚ θα συνδράμει θετικά στις πολιτικές φιλοδοξίες του Ερντογάν, καθώς ένα μεγάλο μέρος των Κούρδων ψηφοφόρων αναμένεται να τον υποστηρίξει. Αντίθετα, αν προκύψουν προβλήματα με το κουρδικό, τότε η κατάσταση θα επιδεινωθεί, καθώς στις τάξεις των διαδηλωτών αναμένεται να προσχωρήσει σημαντική δύναμη Κούρδων διαδηλωτών. Τα όσα συμβαίνουν στην Τουρκία είναι προφανές και λογικό να ανησυχούν την Ελλάδα. Εξάλλου, η Άγκυρα συνηθίζει να «εξάγει» με προκλητικό τρόπο τα προβλήματα που την απασχολούν στο εσωτερικό της. Αυτό διαπιστώθηκε την 1η Ιουνίου, πέμπτη ημέρα από την έναρξη των διαδηλώσεων στην Κωνσταντινούπολη, όταν δύο τουρκικά πολεμικά πλοία (τορπιλάκατος ZIPKIN και φρεγάτα YILDIRIM) εισήλθαν εντός των εθνικών χωρικών υδάτων και κινήθηκαν προκλητικά στην περιοχή των Κυκλάδων. Ανάλογες τουρκικές αντιδράσεις δεν είναι απίθανο να σημειωθούν όχι μόνο στο Αιγαίο, αλλά στη Θράκη και στο ψευδοκράτος, όπου πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας Τουρκοκύπριων φοιτητών για τις εξελίξεις στην Τουρκία. [1] U.S. Department of State, “U.S. Country Reports on Human Rights Practices for 2012, Turkey” http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm#wrapper  Βασίλης Γιαννακόπουλος, γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Αραβική Άνοιξη» xronos.gr