Επιστρέφει με... μαθήματα «Realpolitik» ο Κίσινγκερ

Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του JFK, υπουργός Εξωτερικών στο πλευρό των προέδρων Νίξον και Φορντ, ανεπίσημο-αόρατο δεξί χέρι του Τζορτζ Μπους του νεώτερου, τακτικός συνομιλητής της Χίλαρι Κλίντον, συγγραφέας, αναλυτής, και ακαδημαϊκός, σεβαστός όχι μόνο μεταξύ των
πολλών του φίλων αλλά και των ακόμη περισσότερων εχθρών… ο Χέρνι Κίσινγκερ έχει καθορίσει την εξωτερική πολιτική της αμερικανικής υπερδύναμης περισσότερο και βαθύτερα από κάθε άλλον τα τελευταία 60 χρόνια. Ο Τζον Κέρι τον αποκάλεσε πρόσφατα «απολύτως απαραίτητο πολιτικό άνδρα» («indispensable statesman»), και ως φαίνεται αυτό ακριβώς είναι… απολύτως απαραίτητος και συνάμα επίκαιρος, παρά τα 91 του χρόνια. Γνωστός και ως μέγας δεξιοτέχνης των παρασκηνιακών χειρισμών, ο Χένρι Κίσινγκερ επιστρέφει στο προσκήνιο με ένα νέο βιβλίο, το 17ο στη λίστα, το οποίο συμπυκνώνει-συνοψίζει την πολιτική του φιλοσοφία.


Υπό αυτήν την έννοια δε, μιλάμε ίσως για το ανεπίσημο κύκνειο άσμα του 91χρονου ο οποίος κλείνει τον κύκλο του στην πολιτική ακριβώς όπως τον ξεκίνησε ακριβώς πριν 60 χρόνια (με τη διδακτορική του διατριβή στο Harvard αλλά και το πρώτο βιβλίο του το 1954): αναζητώντας μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων με μπούσουλα την πολιτική κληρονομιά των Ρισελιέ, Μέτερνιχ και Ταλλεϋράν.

Μέσα από τις 432 σελίδες του νέου του βιβλίου με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Παγκόσμια Τάξη: Στοχασμοί πάνω στον Χαρακτήρα των Εθνών και τον Ρου της Ιστορίας» («World Order: Reflections on the Character of Nations and the Course of History»), ο Κίσινγκερ παραδίδει μαθήματα «Realpolitik» και καλεί τις ΗΠΑ του «αμφίθυμου» Ομπάμα να επιστρέψουν δυναμικά στην κεφαλή των παγκόσμιων εξελίξεων ως ο παράγοντας εκείνος που θα καταφέρει να διασφαλίσει την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, μια ισορροπία η οποία σήμερα βάλλεται πανταχόθεν (σε Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Ασία, Ινδία, Ευρώπη κ.α.).

Για τον Κίσινγκερ υπάρχουν δύο σχολές στην αμερικανική εξωτερική πολιτική:
η ρεαλιστική σχολή του Ρούζβελτ (που προτάσσει τα εθνικά συμφέροντα και τις γεωστρατηγικές ανησυχίες) και η ιδεαλιστική σχολή του Γούντροου Γουίλσον (που προτάσσει το ηθικό καθήκον απέναντι στον κόσμο).

Ο Κίσινγκερ ανήκει ξεκάθαρα στην πρώτη σχολή, σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να θεωρείται… αρχετυπικός ρεαλιστής. Η θητεία του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τη δεκαετία του 1970 συνδέθηκε με κάποιες μαύρες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας (εισβολή στην Κύπρο, πολύνεκροι βομβαρδισμοί στην Καμπότζη, ανατροπή του Αλιέντε στη Χιλή, στήριξη στον δικτάτορα Βιντέλα στην Αργεντινή κ.α.).

Συνδέθηκε ωστόσο και με κάποιες «επιτυχίες» (τη détente με την ΕΣΣΔ, το άνοιγμα στην Κίνα, το τέλος του Βιετνάμ, την αραβο-ισραηλινή ειρήνη μετά το Γιομ Κιπούρ κ.α.). Στο συγκεκριμένο βιβλίο ωστόσο, ο Κίσινγκερ αποφεύγει να «αγιάσει» τη δική του πολιτική κληρονομιά, όπως είχε κάνει σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν.

Αντιθέτως, δείχνει εμμέσως να αναγνωρίζει κάποια λάθη (για παράδειγμα στο μέτωπο του Ιράκ). Κατά τα λοιπά, επανέρχεται με αναλυτική-ιστορική ματιά στους βασικούς πυλώνες της πολιτικής του σκέψεις (παγκόσμια τάξη, ισορροπία δυνάμεων, εθνική κυριαρχία, το έθνος-κράτος ως μονάδα πολιτικών εξελίξεων κ.α.) οι οποίοι θα έπρεπε θα έπρεπε να αποτελέσουν και τη βάση της όποιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.

Ο Κίσινγκερ δίνει ωστόσο βαρύτητα και σε κάτι άλλο. Πιστεύει στους μεγάλους ηγέτες και στην ικανότητά τους να επηρεάζουν το ρου της ιστορίας. Δυστυχώς ωστόσο, για τον Κίσινγκερ ο Ομπάμα δεν ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.

Ο ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΠΑΙΡΝΕΙ ΘΕΣΗ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΜΠΑΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΗΠΑ
Η Αμερική έχει πλέον καταλήξει να είναι μια αμφίθυμη υπερδύναμη. Οι πολιτικοί δεν θέλουν πλέον να παίρνουν ρίσκα. Η ομάδα του Ομπάμα έχει δράσει με τρόπο περιέργως παθητικό, συχνά αποτυγχάνοντας να αναγνωρίσει την αξία της οικοδόμησης συνασπισμών, της ενθάρρυνσης των συμμάχων και της συμπόρευσης μαζί τους, καθώς και της στρατιωτικής ενίσχυσης με οπλισμό εκείνων που θα πολεμήσουν ενάντια σε εχθρούς χωρίς την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ… Το κενό εξουσίας, όπως αυτό προκύπτει μέσα από την αποδυνάμωση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών και την αποκαρδίωση της αμερικανικής κοινής γνώμης δημιουργεί κινδύνους… Οι ΗΠΑ οφείλουν να βρουν μια ισορροπία μεταξύ ρεαλισμού και ιδεαλισμού στην εξωτερική πολιτική… Αυτό που δεν έχουν περιθώριο ούτε επιτρέπεται να κάνουν είναι να αποσυρθούν από την παγκόσμια σκηνή… Είναι σημαντικό για τις ΗΠΑ να συνεχίσουν να εμπλέκονται στην παγκόσμια σκηνή ως δύναμη εξισορρόπησης ειδικά σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Ασία, και ειδικά σε μια περίοδο κατά την οποία η Ευρώπη δείχνει να εγκλωβίζεται στην εσωστρέφεια.

ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ
Όταν οι προσπάθειες στο στρατιωτικό πεδίο δείχνουν να αποτυγχάνουν, τότε οι ΗΠΑ συχνά αντιδρούν υποχωρώντας απότομα με αποτέλεσμα να δίνουν προς τα έξω μια εικόνα που χαρακτηρίζεται από δύο άκρα: την υπερβολική έκθεση-εμπλοκή από τη μία, και τη γεμάτη απογοήτευση απόσυρση από την άλλη. Τρεις φορές μέσα σε δύο γενιές, στο Βιετνάμ, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν πολέμους «μεσοπέλαγα» ως εσφαλμένους ή ανεπαρκείς.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΖΟΡΤΖ ΜΠΟΥΣ ΤΟ ΝΕΩΤΕΡΟ
Θέλω εδώ να εκφράσω το διαρκή θαυμασμό μου και την προσωπική μου συμπάθεια για τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους το νεώτερο ο οποίος κατεύθυνε τις ΗΠΑ με θάρρος, αξιοπρέπεια και αποφασιστικότητα σε μια περίοδο αστάθειας.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η Ευρώπη έχει βαλθεί να υπερβεί το έθνος-κράτος και να διαμορφώσει μια εξωτερική πολιτική που θα βασίζεται κυρίως στις αρχές της ήπιας δύναμης (soft power). Αμφιβάλλω ωστόσο για το εάν οι αξιώσεις νομιμότητας, όταν αυτές δεν συνοδεύονται από ένα σχέδιο στρατηγικής, μπορούν να διατηρήσουν μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Και η Ευρώπη δεν έχει ακόμη προσδώσει στον εαυτό της χαρακτηριστικά ενιαίου κράτους, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει ένα κενό εξουσίας στο εσωτερικό και μια ανισορροπία δύναμης κατά μήκος των συνόρων της... Η επιδίωξη της ήπιας δύναμης έχει φτάσει στο σημείο να μοιάζει με αυτοσκοπό, αλλά έτσι δημιουργείται μια ανισορροπία δυνάμεων διεθνώς καθώς την ίδια ώρα άλλες περιοχές της υφηλίου επιλέγουν το δρόμο της σκληρής δύναμης και της πόλωσης (hard power)… Η Ευρώπη βρίσκεται εγκλωβισμένη ανάμεσα σε ένα παρελθόν που θέλει να ξεπεράσει και ένα μέλλον που δεν έχει ακόμη προσδιορίσει… Η Ευρώπη έχει εξελιχθεί σε μια κοινωνία που ενώνεται γύρω από την αξιέπαινη φιλοδοξία της να αντλεί απόλυτες ηθικές αξίες μέσα από πολιτικά εγχειρήματα... Σε αντίθεση ωστόσο με την Κίνα και τον Ισλαμικό κόσμο, η Ευρώπη ουδέποτε είχε μια κοινή και καθορισμένη ταυτότητα. Ήταν πάντοτε μια γεωγραφική έκφραση.
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Η σύγκρουση ανάμεσα στη διεθνή οικονομία και τους πολιτικούς θεσμούς που δήθεν την κυβερνούν, αποδυναμώνει ακριβώς εκείνο το αίσθημα κοινού σκοπού που είναι απαραίτητο για τη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας τάξης. Το οικονομικό σύστημα έχει καταστεί παγκόσμιο, αλλά την ίδια ώρα η πολιτική δομή του κόσμου εξακολουθεί να βασίζεται στο έθνος-κράτος. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση, στην ουσία της, αψηφά τα εθνικά σύνορα. Η εξωτερική πολιτική από την άλλη τα επιβεβαιώνει, ακόμη κι όταν προσπαθεί να συμβιβάσει αντικρουόμενα μεταξύ τους εθνικά συμφέροντα ή διαφορετικά ιδανικά περί παγκόσμιας τάξης.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΙΚΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΗΤΤΗΜΕΝΟΥΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Οι νικητές της οικονομικής κρίσης έχουν λίγες επιφυλάξεις για το σύστημα. Οι ηττημένοι από την άλλη – όπως εκείνοι που έχουν εγκλωβιστεί στους διαρθρωτικούς κακοσχεδιασμούς στο νότο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – αναζητούν θεραπείες μέσω λύσεων οι οποίες ωστόσο αρνούνται – ή έρχονται σε αντίθεση με τη λειτουργία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΑΞΗΣ
Βρισκόμαστε σε μια επίμονη, κάποιες στιγμές σχεδόν απεγνωσμένη, αναζήτηση μιας βασικής ιδέας για την παγκόσμια τάξη, σε μια χρονική στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας κατά την οποία μας απειλεί το χάος παράλληλα με μια άνευ προηγουμένου αλληλεξάρτηση... Τεράστιες περιοχές του κόσμου ποτέ τους δεν ενστερνίστηκαν τη δυτική ιδέα της παγκόσμιας τάξης παρά μόνο συναίνεσαν σε αυτήν. Αυτές οι επιφυλάξεις πλέον έρχονται στην επιφάνεια με τρόπο κατηγορηματικό, για παράδειγμα στην ουκρανική κρίση και στη θάλασσα της Νότιας Κίνας. Η τάξη πραγμάτων που εδραιώθηκε από τη Δύση βρίσκεται πλέον σε κρίσιμη καμπή... Τι έχουμε σήμερα;... Μια ποικιλία από πολιτικές μονάδες, που καμιά τους δεν είναι αρκετά δυνατή ώστε να νικήσει όλες τις υπόλοιπες, με πολλές από αυτές να προσκολλούνται σε αντικρουόμενες μεταξύ τους φιλοσοφίες και εσωτερικές πρακτικές καθώς αναζητούν ουδέτερους κανόνες που θα ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους και θα αποκλιμακώνουν τις συγκρούσεις.

ΓΙΑ ΤΗ ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΙΝΑ
Η Ρωσία έχει ξεκινήσει περισσότερους πολέμους από κάθε άλλη σύγχρονη μεγάλη δύναμη. Έχει ωστόσο παράλληλα αποτρέψει την κυριαρχία της Ευρώπης από μόνο μία δύναμη (ενάντια στο Ναπολέοντα και στον Χίτλερ)... Τα παλιρροϊκά κύματα του επεκτατισμού της έχουν παραμείνει ασυνήθιστα σταθερά από τον Πέτρο τον Μέγα έως τον Βλάντιμιρ Πούτιν... Η Ρωσία είναι μια ευρασιατική δύναμη που απλώνεται σε δύο ηπείρους αλλά που δεν νιώθει ακριβώς σαν το σπίτι της σε καμία από τις δύο… Η άνοδος της Κίνας μπορεί και πρέπει να διευκολυνθεί από τις ΗΠΑ αλλά στο βαθμό που δεν θα ανατρέψει ριζικά την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων.

ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Η υπερπληθώρα των πληροφοριών έχει πλέον κυριαρχήσει πάνω στη γνώση και τη σοφία... και έχει επαναστατικοποιήσει τα πιο τρωτά μας σημεία.

ΓΙΑ ΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η Γαλλική Επανάσταση κατέδειξε πως οι εσωτερικές αλλαγές μέσα στις κοινωνίες είναι ικανές να ταρακουνήσουν την παγκόσμια ισορροπία πιο βαθιά από ό,τι η επιθετικότητα η προερχόμενη από το εξωτερικό.