Ποπουλισμός, νεολαϊκισμός ή τι έμαθε ο Τσίπρας από την Λατινική Αμερική

Του Ιάσωνα Πιπίνη

Ο ΠΟΠΟΥΛΙΣΜΟΣ είναι ένα πολιτικό μοντέλο, το οποίο τα τελευταία χρόνια εφαρμόστηκε σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Βενεζουέλα.

Κατά κανόνα εμφανίζεται μετά από μια
μεγάλη πολιτική και οικονομική κρίση και οι ηγέτες τους, που παρουσιάζονται ως μεσσίες, δεν προέρχονται από την πολιτική ελίτ, ούτε από το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα. Ο ποπουλισμός τις περισσότερες φορές στηρίζεται στην ύπαρξη ενός χαρισματικού ηγέτη (όπως ήταν ο Ούγο Τσάβες), ο οποίος έχει άμεση επαφή με τον λαό, στη συνέχεια ασκεί αυταρχική πολιτική, επενδύει στον κοινωνικό διχασμό, στο λαϊκισμό και στην δημιουργία εσωτερικού και εξωτερικού «εχθρού».

ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ περιπτώσεις η κοινωνική πολιτική που ασκήθηκε από τους ποπουλιστές στη Λατινική Αμερική είχε –πρόσκαιρα μόνο- θετικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση της φτώχειας, ειδικά της ακραίας φτώχειας.

ΜΕΤΑ από τον θάνατο του ηγέτη της «επαναστατικής Αριστεράς», Ούγο Τσάβες, ο λατινοαμερικανικός ποπουλισμός δείχνει να καταρρέει στη Λατινική Αμερική, όπως φάνηκε ήδη στη Βενεζουέλα, στην Αργεντινή, στη Βολιβία και στο Περού με την ήττα των ποπουλιστών και την εκλογική νίκη της κεντροδεξιάς.

ΚΑΤΑΦΕΡΕ όμως, πριν εξαφανιστεί από τον πολιτικό λατινοαμερικανικό χάρτη, να «εξαχθεί» σε κάποιες χώρες της Ευρώπης, όπως είναι η Ελλάδα και η Ισπανία.

Ο ΠΟΠΟΥΛΙΣΜΟΣ μπορεί να έχει αριστερό αλλά και ακροδεξιό πρόσημο.

ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ο ποπουλισμός δεν στηρίζεται στην ύπαρξη ενός χαρισματικού ηγέτη. Χρησιμοποιεί όμως πολλά από τα στοιχεία της πολιτικής του και ασπάζεται μέρος της (κατά κανόνα συγκεχυμένης) ιδεολογίας του λατινοαμερικανικού ποπουλισμού.

Ο «Δεκάλογος» του λατινοαμερικάνικου ποπουλισμού:

ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ την έχουν πάντα «οι άλλοι»
Για τους ποπουλιστές την εξουσία την έχουν πάντα «οι άλλοι». Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν κερδίσουν τις εκλογές και βρεθούν στην κυβέρνηση. Για αυτό συγκεντρώνουν στα χέρια τους όλο και περισσότερη εξουσία. Δεν διστάζουν να καλέσουν τον λαό να διαδηλώσει κατά της «εξουσίας» και κατά της πολιτικής που (οι ίδιοι) εφαρμόζουν!

ΟΙ ΟΛΙΓΑΡΧΕΣ των μίντια «πρέπει να πληρώσουν»
Ο ποπουλισμός θεωρεί πως κατέχει τη μοναδική αλήθεια. Σύμφωνα με την θεωρία του, οι ολιγάρχες ιδιοκτήτες των μίντια, είναι διαπλεκόμενοι, παραπληροφορούν, «δεν πληρώνουν φόρους» και για αυτό «έφθασε η ώρα να πληρώσουν». Φταίνε για όλα τα δεινά της χώρας. Για αυτό τον λόγο οι ποπουλιστές κλείνουν τηλεοπτικούς σταθμούς και εφημερίδες. Ο ποπουλισμός θέλει να ελέγξει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γιατί ο λαός πρέπει να έχει «διαφορετική» πληροφόρηση. Ο ποπουλισμός λέει πως βάζει ένα τέλος στην ασυδοσία των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

ΑΓΑΠΑΕΙ τους φτωχούς
Ο ποπουλισμός αγαπάει τους φτωχούς. Τους αγαπάει τόσο πολύ που θέλει να τους πολλαπλασιάσει. Άλλωστε ο ποπουλισμός οφείλει την ίδια την ύπαρξη του στους φτωχούς. Χωρίς τους φτωχούς ο ποπουλισμός δεν θα μπορούσε να υπάρχει. Μοιράζει δωρεάν φαγητό και φάρμακα. Στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρεται να μειώσει την ανεργία, ούτε δίνει κίνητρα για την επιχειρηματικότητα, αλλά υλοποιεί προγράμματα δωρεάν σίτισης, έτσι ώστε οι φτωχοί να εξαρτώνται από την κυβέρνηση και να ενισχύεται η πελατειακή σχέση καθεστώτος - ψηφοφόρου.

ΔΙΧΑΖΕΙ τον λαό
Ο ποπουλισμός διχάζει τον λαό. Χωρίζει τους πολίτες σε «πατριώτες» και «προδότες». Ό,τι κακό συμβαίνει στη χώρα οφείλεται στους «προδότες». Οι ποπουλιστές δεν μπορούν να κυβερνήσουν αν πρώτα δεν διχάσουν το λαό και δεν τον χωρίσουν σε δυο στρατόπεδα.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς
Ο ποπουλισμός δημιουργεί εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς που φταίνε για όλα τα κακά που συμβαίνουν στη χώρα και επιπλέον συνωμοτούν εναντίον της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση ποτέ δεν φταίει, φταίνε πάντα οι άλλοι. Στο εσωτερικό της χώρας οι εχθροί είναι: η (ενίοτε ακροδεξιά) αντιπολίτευση, η ολιγαρχία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η πλουτοκρατία, οι επιχειρηματίες. Στο εξωτερικό οι εχθροί είναι κυρίως οι Γερμανοί και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

ΠΑΡΑΜΕΡΙΖΕΙ τους δημοκρατικούς θεσμούς
Ο ποπουλισμός φθάνει στην εξουσία με δημοκρατικές διαδικασίες αλλά στη συνέχεια, πολλές φορές, παραμερίζει τους δημοκρατικούς θεσμούς, ακόμη και την ίδια τη Βουλή. Ερμηνεύει το Σύνταγμα όπως θέλει. Βλέπει την αντιπολίτευση ως εχθρό του έθνους. Περιορίζει την ανεξαρτησία των ανεξάρτητων Αρχών. Προσπαθεί να έχει τον απόλυτο έλεγχο της εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας.

ΕΙΝΑΙ Ο ΜΟΝΟΣ που μπορεί να ερμηνεύσει και να εκφράσει το λαό
Ο ποπουλιστής ηγέτης είναι ο μόνος που μπορεί να ερμηνεύσει και να εκφράσει αυτά που πραγματικά πιστεύει και θέλει ο λαός. Μετατρέπει αυτό το δεδομένο σε επίσημη αλήθεια και πολλές φορές διώκει όσους έχουν αντίθετη άποψη, γιατί, σύμφωνα με τη θεωρία του, έρχονται σε σύγκρουση με αυτό που πιστεύει ο λαός. Στην πραγματικότητα μπορεί να πράττει τα ίδια που έκαναν και οι προηγούμενες κυβερνήσεις αλλά ισχυρίζεται πως δεν τα πιστεύει, θλίβεται και μάχεται για να τα αλλάξει. Ο ποπουλισμός δεν πιστεύει στην εναλλαγή της εξουσίας. Πιστεύει πως «ήρθε για να μείνει στην εξουσία για πάντα», γιατί μόνο εκείνος μπορεί να υπηρετήσει τα συμφέροντα του λαού.

ΜΟΙΡΑΖΕΙ στο λαό υποσχέσεις και αξιοπρέπεια
Ο ποπουλισμός μοιράζει συνεχώς υποσχέσεις και υποστηρίζει ότι θα κάνει τον λαό υπερήφανο. Πριν φθάσει στην εξουσία υπόσχεται στους πάντες τα πάντα και όταν φθάσει στην εξουσία διευκρινίζει πως τελικά χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να υλοποιήσει τις υποσχέσεις του, τις οποίες άλλωστε δεν μπορεί να εφαρμόσει γιατί τον πολεμάνε οι εσωτερικοί και εξωτερικοί «εχθροί» του έθνους. Υιοθετεί το σύνθημα που ακουγόταν σε διαδηλώσεις στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του εβδομήντα: «Θέλουμε υποσχέσεις και όχι πραγματικότητες». Παράλληλα, προσπαθεί να ικανοποιήσει ορισμένες λαϊκές διεκδικήσεις, που όμως έχουν λαϊκίστικο πρόσημο, ενώ γιγαντώνει τον δημόσιο τομέα. Για να δώσει αυτές τις παροχές αναγκάζεται να αυξήσει τους φόρους και να μεγαλώσει το δημόσιο χρέος.

ΑΠΟΤΡΕΠΕΙ τις επενδύσεις
Ο ποπουλισμός αποτρέπει τους ξένους επενδυτές να επενδύσουν στη χώρα. Βλέπει συνεχώς συμφέροντα που δεν σέβονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας ή που παραβιάζουν τους νόμους. Λέει ότι βάζει ένα τέλος στη «λεηλασία» του φυσικού πλούτου και του «ξεπουλήματος» της κρατικής περιουσίας, χωρίς όμως κατ’ ανάγκη να το κάνει και στην πράξη.

ΠΡΟΚΗΡΥΣΣΕΙ δημοψηφίσματα και εκλογές
Ο ποπουλισμός αγαπάει πολύ τα δημοψηφίσματα αλλά και τις εκλογές. Ο ποπουλιστής κατά την διακυβέρνηση του στήνει πολλές φορές κάλπες για να δώσει την δυνατότητα στον λαό να αποφασίσει ο ίδιος για ζητήματα που θεωρεί σημαντικά ή για ζητήματα που αποφεύγει να πάρει ο ίδιος την ευθύνη. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζει ένα είδος άμεσης Δημοκρατίας, χωρίς όμως κατ’ ανάγκη να λαμβάνει στην συνέχεια υπ’ όψη το αποτέλεσμα που έβγαλε η κάλπη…