Το Ζήτημα των Κολλυβάδων

Η Εκκλησία –και εδώ πρέπει να κάνουμε μια απαραίτητη όσο και σημαντική παρατήρηση, ότι δηλαδή, όταν λέμε Εκκλησία, εννοούμε την ιερατική διάθρωση της διοίκηση της Εκκλησίας- έχει αντιμετωπίσει με αφορισμούς αρκετές περιπτώσεις μελών, που θέλησε να αποβάλει από τις τάξεις της αναθεματίζοντάς τους. Μερικές από αυτές τις περιπτώσεις είναι τόσο

χαρακτηριστικές και προκάλεσαν και το κοινό αίσθημα αλλά και μεγάλο προβληματισμό, επειδή όλες στρέφονταν εναντίον της ελεύθερης έκφρασης προβληματισμών και διαφορετικών ιδεών, από ανθρώπους του πνεύματος και του πολιτισμού μας. Σταχυολογώντας τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις θα δούμε ότι η Εκκλησία, τις περισσότερες φορές, αντιμετώπισε καταστάσεις με προχειρότητα, στενοκεφαλιά και άκρατη ιδεοληψία, όπου τελικά τα αποτελέσματά τους αποδείχθηκαν όχι μόνο αναποτελεσματικά αλλά και ζημιογόνα για την έξωθεν καλή της μαρτυρία και την ανυπόκριτη αγάπη και κατανόηση που υποτίθεται ότι διδάσκει. Μία από τις σημαντικότερες ιστορίες υπήρξε η περίπτωση των Κολλυβάδων, και τούτο γιατί ο αφορισμός αυτός δεν έχει ανακληθεί ολοσχερώς μέχρι και σήμερα. Γύρω στο 1770 μ.Χ. εμφανίστηκε ένα σημαντικό κίνημα μοναχών του Αγίου Όρους που υπερασπίζονταν την παράδοση της Εκκλησίας για την τέλεση των μνημόσυνων (κολλύβων) την ημέρα του Σαββάτου και όχι της Κυριακής, όπως είχε αρχίσει να γίνεται στην Κωνσταντινούπολη για καθαρά κοινωνικούς λόγους. Το Πατριαρχείο στην αρχή δεν αντέδρασε, θεωρώντας ότι οι Κολλυβάδες <<καλώς ποιούσιν κατά το αρχαίο της Εκκλησίας έθος>> Μετά όμως την παρέμβαση διαφωνούντων μοναχών του Αγίου Όρους – που ήταν και οι περισσότεροι – το Πατριαρχείο ισχυρίστηκε, σε αντίθεση όσων είχε μέχρι τότε διατυπώσει, ότι η τελετή των μνημόσυνων την Κυριακή είναι η <<ανέκαθεν ιερά της Εκκλησίας τάξις και κανονική διατύπωσις>> και <<αποστολική παράδοσις>> Έτσι συγκάλεσε το 1776 μ. Χ. την Ιερά Σύνοδο και καταδίκασε με άλυτο αφορισμό τους ορθόδοξους Αγιορείτες, που χλευαστικά ονομάστηκαν Κολλυβάδες. Ο αφορισμός αυτός δεν ανακαλέστηκε ποτέ, παρά την λύση, για αδιευκρίνιστους λόγου, του αφορισμού του ιερομόναχου Αθανάσιου Πάριου από τον Πατριάρχη Γαβριήλ το 1781. Η λύση του αφορισμού αφορούσε μόνο τον Αθανάσιο και όχι όλους τους Κολλυβάδες. Αποτέλεσμα ήταν η μαζική αποχώρηση μοναχών από τον Άθω και η διασπορά τους σε πολλά μέρη ανά την Ελλάδα όπου ίδρυσαν νέες μονές. Το 1807 μ.Χ. ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ με συνοδική επιστολή υπενθύμισε σε όλους υπό την δικαιοδοσία του μητροπολίτες, επισκόπους, κληρικούς, μοναχούς και πιστούς τον αφορισμό των Κολλυβάδων <<προς τέλειαν εξάλειψιν της πάλαι ποτέ αναφνείσης  εκείνης των δοκοφρόνων διενέξεως>> Και εντέλλεται << Δια ταύτα οριζόμεθα εν πνεύματι αγίω και θεσπίζομεν, ίνα τα συμβάντα μνημόσυνα των ευσεβώς κοιμηθέντων επιτελώνται απαρατηρήτως και εν Κυριακαίς και εν Σαββάσιν, ως και ταις λοιπαίς ημέραις της εβδομάδος>> Αυτή η απόφαση ισχύει μέχρι και σήμερα.