ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΟΦΕΙΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

80 χρόνια από τότε που η Γερμανία αναβίωσε τον Μεσαίωνα!

Το Βερολίνο έκαιγε σε δημόσιους χώρους βιβλία!

Απαγόρεψε ακόμη και το «Ορφέας και Ευριδίκη»!

 Γράφει o Γιώργος Λεκάκης

Μεταφράζοντας κατά την κρίση τους τις θεωρίες του Δαρβίνου, «περί φυσικής επιλογής» και «επιβίωσης του καταλληλότερου» και προσαρμόζοντάς τες στις
ανθρώπινες κοινωνίες, προέκυψε ο όρος «κοινωνικός δαρβινισμός», που εισήχθη στο κοινωνικό και πολιτικό ευρωπαϊκό προσκήνιο περί το 1877, από τις ιδέες των Τόμας Μάλθους, Χέρμπερτ Σπένσερ και Φράνσις Γκάλτον (ο οποίος ήταν και συγγενής του Δαρβίνου). Είπαν δηλ. ότι μια κυβέρνηση δεν πρέπει να παρεμβαίνει στις φυσικές διεργασίες της εξελίξεως στην κοινωνία, άρα τέρμα οι φιλανθρωπίες και η κοινωνική πολιτική, ζήτω η αποικιοκρατία, κλπ. Έτσι κάπως γιγαντώνεται ο καπιταλισμός, αναπτύσσεται η ευγονική (και φθάνει έως τα πειράματα Μένγκελε) και εν τέλει αναπτύσσονται οι ναζιστικές αντιλήψεις, περί αρίας φυλής, αλλά και κρίνεται αναγκαία η γενοκτονία πολλών άλλων «υποδεέστερων» φυλών, αλλά και ιδεών, αντιλήψεων, θεωριών...

Η ιδέα της ανωτερότητος της γερμανικής φυλής έναντι των άλλων ευρωπαϊκών φυλών δεν είναι κάτι που γεννήθηκε επί του εθνικοσοσιαλισμού. Έχει πολύ βαθύτερες ρίζες. Υπήρχαν ρεύματα της γερμανικής «φιλοσοφίας» και ιστορικής κριτικής - ήδη από τον 19ο αι. - που υποστήριζαν κάτι τέτοιο, που βρήκε τρομερά γόνιμο έδαφος στον γερμανικό πληθυσμό. Θυμίζω τα βιβλία του Γερμανού (αγγλικής καταγωγής) συγγραφέα Τσάμπερλέιν, τους λίβελλους του Μάαρ, τις θεωρίες του Στέκερ, τις ρατσιστικές εκστρατείες της επιθεωρήσεως «Gartenlaube», κ.ά. που είχαν πείσει τον γερμανικό λαό περί τούτου. Ο Χίτλερ βλέποντας ότι αυτό «πιάνει» στον γερμανικό λαό, απλώς κορύφωσε τις ακρότητες και έλεγε στον λαό του αυτό που ήθελε ν' ακούσει και που προετοιμαζόταν γι' αυτό ενάμιση αιώνα και βάλε...

Κι έτσι ο ναζισμός ξαναγύρισε τον κόσμο στον... Μεσαίωνα, όπου κάποιοι θεωρούσαν εαυτούς θεούς, οι οποίοι είχαν δικαίωμα επί της ελευθερίας της διαδόσεως των θεωριών και των γνώσεων στην φυλή των ανθρώπων! Και προχώρησαν σε καύσεις βιβλίων. Την κατ' εξοχήν αντιδημοκρατική συμβολική πράξη στον κόσμο, την οποία στην ιστορία του πλανήτου έχουν αποτολμήσει μόνον ακραίοι και παρανοϊκοί θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες! Θυμίζω ότι οι Ισπανοί - με κορυφαίο τον... επίσκοπο Ντ. ντα Λάντα - τον 19ο αι. είχαν ρίξει σε δεκάδες πυρές όλα τα βιβλία των Μάγιας, απ' τα οποία μόλις που διασώθηκαν τέσσερα (!)...

Οι καύσεις βιβλίων από τους Γερμανούς ναζί, το 1933, ήταν μια εκστρατεία, που διεξήγαγε ο γερμανικός Σύλ¬λογος Φοιτητών της ναζιστικής Γερμανίας. Στόχος της ήταν να κάψει βιβλία - σε Γερμανία και Αυστρία - τα οποία, κατά την κρίση του, θα έκαναν ελεύθερο το πνεύμα των αναγνωστών τους, άρα δεν θα μπορούσαν αυτοί να γίνουν πειθήνια όργανα του κόμματος και των ιδεών του! Αυτά ήταν βιβλία κλασικής λογοτεχνίας, ελληνικού περιεχομένου, πολιτικά (μιλούσαν κυρίως υπέρ του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και της ειρήνης), εβραϊ¬κά, κ.ά. που είχαν θεωρηθεί ανατρεπτικά ή η ιδεολογία τους υπονόμευε την «εθνική σοσιαλι¬στική» πολιτική των ναζί.

Στην προπολεμική περίοδο ο Τύπος, το ραδιό¬φωνο, η λογοτεχνία, η μουσική, το θέατρο, ο κινη¬ματογράφος βρίσκονταν υπό την εποπτεία του Επιμελητηρίου του Ράιχ. Για τον Γκαίμπελς η προ¬παγάνδα αφορούσε «την τέχνη με την οποία αντι¬λαμβάνεται κανείς την ψυχή ενός λαού και επικοι¬νωνεί με τα λαϊκά στρώματα με κατανοητή ορολογία και εκφράσεις». Παράλληλα, οι ναζιστές διέ¬θεσαν στην αγορά ραδιοφωνικούς δέκτες (ραδιόφωνα) σε πολύ χαμη¬λή τιμή, ώστε να μπορούν να τους προμηθευθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι Γερμανοί!

Ο Γκαίμπελς οργάνωσε εν συνεχεία την καύση των «αντιγερμανικών» βιβλίων. Στις 10 Μαΐου του 1933 εκάησαν περίπου 20.000 βιβλία στην Πλατεία Όπερας του Βερολίνου, ανάμεσα τους βιβλία των Αϊνστάιν, Κάφκα, Λούξεμπουργκ, Μανν, Μαρκούζε, Μαρξ, Μπρεχτ, Ρεμάρκ, Τσβάιχ, Φρόυντ, κ.ά.

Ο κατάλογος των «απαγορευμένων συγγραφέων» περιελάμβανε, κυρίως εβραϊκής καταγωγής συγγραφείς, λογοτέχνες, και διανοούενους, μεταξύ άλλων, και τους: Walter Benjamin, Ernst Bloch, Bertolt Brecht, Max Brod, Otto Dix, Alfred Doblin, Albert Ein¬stein, Lion Feuchtwanger, Marieluise Fleisser, Leonhard Frank, Sigmund Freud, Iwan Goll, George Grosz, Jaroslav Hasek, Heinrich Heine, Odon von Horvath, Heinrich Eduard Jacob, Franz Kafka, Georg Kaiser, Erich Kastner, Alfred Kerr, Egon Erwin Kisch, Siegfried Kracauer, Karl Kraus, Theodor Lessing, Alexander Lernet-Holenia, Karl Liebknecht, Georg Lukacs, Rosa Lux-emburg, Heinrich Mann, Klaus Mann, Ludwig Marcuse, Karl Marx, Robert Musil, Carl von Ossietzky, Erwin Piscator, Alfred Polgar, Erich Maria Remarque, Ludwig Renn, Joachim Ringelnatz, Joseph Roth, Nelly Sachs, Felix Salten, Anna Seghers, Arthur Schnitzler, Carl Sternheim, Bertha von Suttner, Ernst Toller, Kurt Tucholsky, Jakob Wassermann, Franz Werfel, Grete Weiskopf, Arnold Zweig, Stefan Zweig, κ.ά.

Παράλληλα, οι ναζί έκριναν ως «εκφυλισμένα» πολλά έργα εικαστικής τέχνης, της τεχνοτροπίας του μοντερνισμού, τα οποία θεωρούσαν «μη γερμανικά» ή/και «εβραιο-κομμουνιστικά». Έτσι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες του μοντερνισμού (κ.ά. ρευμάτων και καλλιτεχνικών τάσεων) υφίσταντο διώξεις και έφευγαν από την Γερμανία...

Ας δούμε κάποια από αυτά τα βιβλία, αλφαβητικά κατά συγγραφέα, και κάποια μικρά βιογραφικά μερικών εξ αυτών, έτσι για να πάρουμε «κλίμα», όπως τα έφερε σε δημοπρασία η πρόσφατη «Βιβλιοφιλία» (τ. 139):

BLOCH Er. (1885-1977) «DURCH DIE WUSTE», Βερολίνο, 1923.

Πρόκειται για κριτικά κείμενα του «ετερόδοξου» μαρξιστή εβραίου φιλοσόφου, που συμμετείχε στο αντιφασιστικό κίνημα «Συζήτηση περί εξπρεσιονισμού». Μαθητές του συνελήφθησαν (1957) με την κατηγορία συμμετοχής σε απόπειρα ανατροπής του πολιτεύματος της Ανατ. Γερμανίας. Έτσι, ο Μπλοχ σχεδόν (ξανα)απαγορεύεται αυτήν την φορά στην Ανατ. Γερμανία, ενώ εκδίδεται στην Δυτ. Γερμανία!..[1]

CONRAD J. «FREYA VON DEN SIEBEN INSELN», α΄ έκδ., Βερολίνο, 1929.

FEUCHTWANGER L. «ERFOLG», ρομάντσο, Βερολίνο, 1930.

FREUD S. «EINE TEUFELSNEUROSE IM SIEBZEHNTEN JAHRHUNDERT», α΄ έκδ., Λειψία, 1924.

HESSE Herm. «DIE NURNBERGER REISE» («Το ταξείδι στην Νυρεμβέργη»), Βερολίνο, 1927.

Γερμανο-σουηδο-ελβετο-βαλτικής καταγωγής, βιβλιοπώλης-συγγραφέας που παιδί αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, νοσηλεύθηκε σε νευρολογική κλινική, θεραπεύθηκε και έγινε ένας από τους πλέον διάσημους συγγραφείς του 20ού αι. Η Γκεστάπο συνέλαβε και τον εκδότη του, τον Ζούρκαμπ (1944). Αλλά το 1946 του απονέμεται το βραβείο Γκαίτε της πόλεως Φραγκφούρτης του Μάιν ενώ η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας!

KAFKA Fr. «EIN HUNGERKUNSTLER» (4 ιστορίες), α΄ έκδ., εκδ. «Die Schmiede», Βερολίνο 1924.

του ιδίου «BEIM BAU DER CHINESISCHEN MAUER», α΄ έκδ., εκδ. Gustav Kiepenheuer, Βερολίνο 1931.

Εβραϊκής καταγωγής συγγραφέας (1883-1924) εκ Τσεχίας, που χαρακτηρίσθηκε ως «ο σπουδαιότερος μοντερνιστής γερμανόφωνος πεζογράφος». Τρεις αδελφές του πέθαναν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Το σπουδαιότερο έργο του («Η δίκη») θεωρείται ημιτελές...

KISCH Eg. Erw. «EINTRITT VERBOTEN» («Απαγορεύεται η είσοδος»), Ζυρίχη-Πράγα, 1934.

του ιδίου «GESCHICHTEN AUS SIEBEN GHETTOS» («Ιστορίες από 7 γκέτο») Άμστερνταμ, 1934.

KOKOSCHKA Os. "VIER DRAMEN" («Τέσσερα δράματα», ανάμεσα στα οποία το «Ορφέας και Ευριδίκη» και το «DER BRENNENDE DORNBUSCH MORDER, HOFFNUNG DER FRAUEN», α΄ έκδ., Βερολίνο 1919.

Αυστριακός καλλιτέχνης, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, γνωστός για τα εξπρεσιονιστικά του τοπία και πορτραίτα (1886-1980). Τραυματίσθηκε βαρειά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι ιατροί του διέγνωσαν «σοβαρή διανοητική αστάθεια». Είχε δεσμό με την Ά. Μάλερ, αλλά το υπερβολικό του πάθος της προξενούσε φόβο και τον απέρριψε. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα «Απομνημονεύματά» του («Μια θάλασσα περιτριγυρισμένη από οράματα»), είναι ένα «άγριο ψυχεδελικό κείμενο», γραμμένο υπό την επήρεια παραισθησιογόνων ουσιών. Το σύντομο θεατρικό του έργο «Δολοφόνος, η ελπίδα των γυναικών», μελοποιήθηκε από τον Π. Χίντεμιτ και αποκαλείται συχνά ως «το πρώτο εξπρεσιονιστικό δράμα». Το έργο του «Ορφεύς κι Ευριδίκη» (1918) απετέλεσε το λιμπρέττο για την ομώνυμη όπερα του Έν. Κρένεκ, που θεωρείται το πρώτο δείγμα «προγραμματικής μουσικής»!

Η εικαστική τέχνη του θεωρήθηκε από τους ναζί ως εκφυλισμένη, ο ίδιος χαρακτηρίσθηκε «επικίνδυνος καλλιτέχνης», και απέδρασε στην Πράγα (1934). Εκεί ίδρυσε τον Σύλλογο «Όσκαρ Κοκόσκα» μαζί με άλλους εκπατρισμένους καλλιτέχνες. Όταν παραδόθηκε η Σουδητία στην Γερμανία (1938) και επίκειτο εισβολή της Βέρμαχτ, ο Κοκόσκα - κ.ά. καλλιτέχνες - απέδρασε στο Ην. Βασίλειο. Εκεί παρέμεινε καθ' όλον τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πήρε αγγλική υπηκοότητα, και το 1978 ξαναπήρε την αυστριακή υπηκοότητα. Το 1914 φιλοτέχνησε την αυτοπροσωπογραφία του. Το 1986 αυτή κυκλοφόρησε σε γραμματόσημο της Δυτ. Γερμανίας η οποία τον... ετίμησε για τα 100 χρόνια από την γέννησή του!

MANN H. «DIE ARMEN», ρομάντζο, με γοτθική γραφή, α΄ έκδ. Λειψία, 1917.

του ιδίου «SIEBEN JAHRE, Chronik Der Gedanken Und Vorgange», α΄ έκδ., Βερολίνο, 1929.

Αδελφός του Τ. Μανν. Τα βιβλία αυτού, εκ των Μανν, κάηκαν κυρίως δημόσια στην πυρά, το 1933, καθώς και του υιού του Τ. Μανν, Κλάους. Ο Τ. Μανν «πειράχθηκε» ελάχιστα, διότι οι ναζί φοβήθηκαν, μάλλον, την αντίδραση του κόσμου, σε μια τέτοια ενέργεια κατά ενός συγγραφέα βραβευμένου λίγο πριν με Βραβείο Νόμπελ!

MANN Th. "DIE GESCHICHTEN JAAKOBS" («Ιστορίες του Ιακώβ»), ρομάντσα (συλλογή έργων), Βερολίνο, 1933.

του ιδίου «DER JUNGE JOSEPH» («Ο νέος Ιωσήφ»), ρομάντσα (συλλογή έργων), Βερολίνο, 1934.

Γερμανός λουθηριανός συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1929). Κατά την άνοδο των ναζί στην εξουσία (1933), ήταν στην Ζυρίχη, όπου με προτροπή του υιού του, δεν επέστρεψε στην Γερμανία, αφού είχε ασκήσει έντονη κριτική στον ναζισμό. Είχε καταγγείλει δημοσίως τον εθνικοσοσιαλισμό, ενθάρρυνε την αντίσταση από την εργατική τάξη και είχε δώσει διάλεξη στο Βερολίνο («Έκκληση προς την λογική - Ein Appell an die Vernunft, 1930), για να συγκροτηθεί ένα κοινό μέτωπο καλλιεργημένων αστών-σοσιαλιστικής εργατικής τάξεως ενάντια στην βαρβαρότητα του ναζισμού. Επήρε την τσεχοσλοβακική υπηκοότητα (1936), και έφυγε για τις ΗΠΑ (1939), όπου δίδαξε στο πανεπιστήμιο Πρίνστον.

Στο δε έργο του «Doktor Faustus» (1947) περιγράφεται η ιστορία του συνθέτου Ά. Λέβεκουν και η διαφθορά του γερμανικού πολιτισμού στα χρόνια πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

RENN L. «KRIEG» («Πόλεμος»), α΄ έκδ., Φρανφούρτη, 1929.

RINGELNATZ J.-Arn. K. «Kuttel Daddeldu» (με 25 σκίτσα), α΄ έκδ., Μόναχο, 1923.

ROTH J. «TARABAS, EIN GAST AUF DIESER ERDE», ρομάντσο, α΄ έκδ., Άμστερνταμ, 1934.

SCHUMANN H. «KARL LIEBKNECHT. EIN UNPOLITISCHES BILD SEINER PERSONLICHKEIT» («Μια μη πολιτική άποψη της προσωπικότητος του Κ. Liebknecht»), α΄ έκδ., Δρέσδη 1919.

TOLLER Er. «DAS SCHWALBENBUCH», α΄ έκδ., Πότσδαμ, 1922.

του ιδίου «FEUER AUS DEN DESSELN», α΄ έκδ., Βερολίνο, 1930.

του ιδίου «BRIEFE AUS DEM GEFANGNIS» («Γράμματα από την φυλακή»), εκδ. Querido, Άμστερνταμ, 1935.

Από τους πρωτοπόρους - μαζί με τον Georg Kaiser - του γερμανικού εξπρεσιονιστικού θεάτρου, κινήματος που άκμασε στις αρχές του 20ού αι.

WERFEL Fr. "SPIEGELMENSCH - MAGISCHE TRILOGIE" («Η μαγική τριλογία - Ο καθρέφτης της ανθρωπότητος»), α΄ έκδ., Μόναχο, 1920.

του ιδίου «BOCKSGESANG» (σε 5 πράξεις), α΄ έκδ., Μόναχο, 1921.

του ιδίου «SCHWEIGER» (δράμα σε 3 πράξεις), α΄ έκδ., Μόναχο, 1922.

του ιδίου «DER TOD DES KLEINBURGERS» (νουβέλλα), α΄ έκδ., Βερολίνο - Βιέννη - Λειψία, 1927.

Τσέχος εβραϊκής καταγωγής ποιητής και μυθιστοριογράφος, γνωστός για την πολύκροτη σχέση του με την Αυστριακή μουσικό και καλλονή Ά. Μάλερ, συνθέτρια 17 λίντερ (τραγουδιών), η οποία είχε προηγουμένως σχέση με άλλους διάσημους διανοούμενους της εποχής της, όπως τον Κοκόσκα, που προανέφερα!

Ο επικείμενος Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ανάγκασε το ζευγάρι Βέρφελ-Μάλερ να διαφύγει στην γαλλική Ριβιέρα (1938-1940). Όταν κορυφώθηκαν οι ακρότητες στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ήλθαν σε επαφή με τον Β. Φράι, έναν Αμερικανό δημοσιογράφο απεσταλμένο της Επιτροπής Επείγουσας Διασώσεως - ενός ιδιωτικού αμερικανικού ανθρωπιστικού οργανισμού - ο οποίος είχε ως στόχο να βοηθήσει πολλούς διανοούμενους πρόσφυγες της εποχής εκείνης να «πατρισθούν» στην Αμερική. Έτσι το ζεύγος διέφυγε μέσω Πορτογαλίας στην Ν. Υόρκη και Λος Άντζελες, όπου ο Βέρφελ έγινε διάσημος ως συγγραφέας χάρις στα μυθιστορήματά του «Το Τραγούδι της Μπερναντέτ» (το 1943 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με πρωταγωνίστρια την Τζ. Τζόουνς), το επιστημονικής φαντασίας «Το Άστρο του Αγέννητου», κ.ά.

ZWEIG Arn. "PONT UND ANNA", α΄ έκδ., Πότσδαμ, 1928.

ZWEIG St. «ROMAIN ROLLAND, Der Mann und das Werk» («Ρ. Ρολλάν, ο άνθρωπος και το έργο του»), Φραγκφούρτη, 1921.

του ιδίου «VERWIRRUNG DER GEFUHLE» (3 νουβέλλες), α΄ έκδ., Λειψία, 1927.

Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής, συγγραφέας, δημοσιογράφος και βιογράφος, που στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο γερμανικό Υπ. Αμύνης. Το 1934, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, κατέφυγε στην Αυστρία κι από εκεί στην Αγγλία, στις ΗΠΑ (1940), και εν τέλει Βραζιλία (1941) όπου στις 23.2.1942, ο ίδιος και η δεύτερη σύζυγός του, Lotte, αυτοκτόνησαν, απελπισμένοι για το μέλλον της Ευρώπης και του πολιτισμού της!

Οι Γερμανοί ναζί βέβαια, ουδέποτε σταμάτησαν να λογοκρίνουν τον Τύπο, τις εκδόσεις, τα βιβλία, τους δημοσιογράφους της εποχής τους. Αυτό το μεσαιωνικό μέτρο εφάρμοζαν και σε όποια χώρα κατακτούσαν! Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δεν αντέχουν τις ελεύθερες φωνές. Το 1911 είχε ιδρυθεί η ελληνική εφημερίδα «Έθνος» στο Βουκουρέστι. Ο υιός του ιδρυτού, δημοσιογράφος Λεωνίδας Κωστομοίρης, συνέχισε να την διεθύνει και ανέπτυξε έντονη αντιχιτλερική αρθρογραφία μέσα από τις στήλες της. Γι' αυτό όταν εισήλθαν οι ναζί στην Ρουμανία, τον συνέλαβαν και τον έστειλαν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, όπου και πέθανε από τις κακουχίες, το 1944... Ένας αγνοημένος Έλληνας αντιναζιστής δημοσιογράφος...

Για περισσοτερα:

«Βιβλιοφιλια» Μαυρομιχάλη 7, ΤΚ 10679 Αθήναι, τηλ. 210-36.14.332, τηλ/πο 210-89.53.076 και www.spanosrarebooks.gr

[1] Περισσότερα για τον Έρν. Μπλοχ βλ. σχ. βιβλίο της S. Markun «Ernst Bloch in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten», Αμβούργο, 1977.http://www.xronos.gr/detail.php?ID=88583