Κλέφτες και αρματολοί

Όταν κάποιος ραγιάς ξεσηκωνόταν, μην αντέχοντας άλλο τη σκλαβιά, έβγαινε στα βουνά και προσπαθούσε να επιβιώσει ζώντας ληστρικό βίο. Όταν η εξουσία, δεν μπορούσε να τον κάνει ‘’ζάφτη’’, να τον υποτάξει, τον

εξαγόραζε, του χορηγούσε, με άλλα λόγια χάρη, και τον ενσωμάτωνε στο δικό της σύστημα. Τον  υποχρέωνε να προσκυνήσει,  να κάνει δήλωση μετάνοιας και τον διόριζε έμμισθο αρματολό, δηλαδή κάτι σαν χωροφύλακα, που αποστολή του από δω και πέρα ήταν να καταδιώκει άλλους κλέφτες τους πρώην συντρόφους του. Η οθωμανική διοίκηση τον αναγνώριζε ωε καπετάνιο και του παραχωρούσε μία περιοχή, το αρματολίκι, στην οποία είχε απόλυτη δικαιοδοσία. Έτσι, την ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενοι οι Τούρκοι, αναγνωρίζουν το δικαίωμα στους αρματολούς να φέρουν όπλα, να μην πληρώνουν φόρους, αλλά και παντοιοτρόπως να εκμεταλλεύονται τους πληθυσμούς που ζούσαν στο αρματολίκι τους. Έλληνες στη θέση Τούρκων. Και πολλές φορές χειρότεροι από αυτούς. Τέλεια εξαγορά συνειδήσεων. Θα σε φάω πριν με φάς. Ένας χριστιανός συνεργάτης των κατακτητών. Ένας δοσίλογος της εποχής του. Ένας πρώην κλέφτης που φυλάει τους Τούρκους από τους κλέφτες. Ένας δηλωσίας διώκτης συμπατριωτών του. Ένας προσκυνημένος που οπλοφορεί για να σκοτώνει Έλληνες. Ένας ταγματασφαλίτης του ’21.  Πολλοί από αυτούς είχαν διορισθεί να φυλάνε τα διάσελα, δηλαδή τα περάσματα ανάμεσα στα βουνά, τα ‘’δερβένια’’, και είχαν αναγνωριστεί ως Δερβεναγάδες. Κανείς δεν μπορούσε να πάει από το ένα μέρος στο άλλο, αν δεν πλήρωνε ‘’περασιάτικα’’, διόδια δηλαδή της εποχής και όχι μόνο αυτά. Η αυθαιρεσία και η καταλήστευση του ταξιδιώτη ήταν συνηθισμένο καθημερινό φαινόμενο. Ο τρόπος του διορισμού κάποιου, ως αρματολού, γινόταν με επίσημο και πανηγυρικό τρόπο, με βασική και χαρακτηριστική προϋπόθεση την υποταγή του στην εξουσία, τη δήλωση νομιμοφροσύνης, ήτοι τη δήλωση μετάνοιας για τον πρότερο ληστρικό του βίο και την αναγνώρισή του, ως άνθρωπο πλέον δικό τους. Έχει ενδιαφέρον να σας τον περιγράψω: Γινόταν μία συνέλευση των προκρίτων του τόπου, που υπέφερε από τον εξεγερθέντα κλέφτη, μέσα στο δικαστήριο, παρουσία του Καδή, και του Μουσελίνη στην οποία είχε ειδοποιηθεί ο αντάρτης να έλθει και να δηλώσει υποταγή και μετά να πάρει την απόφαση διορισμού του, ως αρματολού. Άλλοτε πήγαινε αυτοπροσώπως, αν είχε αμφιβολίες για την ασφάλειά του έστελνε κάποιο δικό του άνθρωπο. Και στις δύο περιπτώσεις τα δώρα προς τον Καδή ήταν απαραίτητα. Η υποδοχή εκ μέρους των Τούρκων ήταν φιλική, τον δέχονταν με τη φράση:<< καπετάνιε είσαι δικός μας>>  και τον συμβούλευαν να είναι πλέον φρόνιμος, να προσέχει την επαρχία του από τους κακοποιούς και στη συνέχεια, αφού αυτός έδινε υπόσχεση ότι θα είναι στο μέλλον νομιμόφρων και πιστός φίλος και υπήκοος της εξουσίας, έπαιρνε τον διορισμό του από τον δικαστή, ως… αστυνόμος της περιοχής. Έτσι αναλάμβανε… νωματάρχης της τουρκικής χωροφυλακής, του έδιναν και κάμποσους άντρες  για χωροφύλακες και τον έστελναν στην περιοχή του, εφοδιάζοντας τον με μία δεύτερη απόφαση που όριζε τι μισθό θα εισπράττει από κάθε χωριό της δικαιοδοσίας του. Από τη μία στιγμή στην άλλη είχαμε έναν χριστιανό-τούρκο χωροφύλακα. Ο θεσμός αυτός, κυρίως είχε αναπτυχθεί στην Ρούμελη και στην Ήπειρο. Πολλοί από τους μετέπειτα ήρωες της ελληνικής επανάστασης ήσαν προηγουμένως διαβόητοι αρματολοί (Αθανάσιος Διάκος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Πανουργιάς, Τζαβελαίοι, Μποτσαραίοι κ.α.) Αντίθετα στο Μοριά δεν αναπτύχθηκε αυτό το νεόπλασμα του αρματολικιού. Εκεί υπήρξαν άλλες συνθήκες. Εκεί κυριαρχούσαν οι χριστιανοί πασάδες, οι κοτζαμπάσηδες, με τα δικά τους στρατιωτικά σώματα, τις ιδιωτικές τους αστυνομίες, όπως θα τις λέγαμε σήμερα. Στον Μοριά δεν κατάφεραν να ριζώσουν ούτε οι κλέφτες για πολύ. Το 1805 έγινε με την συνεργασία των Τούρκων, των κοτζαμπάσηδων και κυρίως της Εκκλησίας μία επιχείρηση ‘’σκούπα’’ που κατέληξε στον αφανισμό τους, γιατί εκτελούσαν κάθε χωριάτη που πρόσφερε καταφύγιο και βοήθεια σε αυτούς τους ξεσηκωμένους ραγιάδες. Με τη βοήθεια σε αυτούς τους ξεσηκωμένους ραγιάδες. Με τη βοήθεια των τελευταίων κατάφεραν να τους εξοντώσουν μέχρι ενός. Όσοι κατάφεραν να σωθούν κατέφυγαν απέναντι στη Ζάκυνθος και στα Ιόνια Νησιά, που διατελούσαν υπό αγγλική κατοχή. Μεταξύ αυτών και ο Κολοκοτρώνης με τα παλληκάρια του, που κατετάγησαν στον αγγλικό στρατό. Τα αρματολίκια κατάντησαν κράτος εν κράτει, μία οικογενειακή, κληρονομική επιχείρηση. Συμπεθεριά, γάμοι, κουμπαριές, δημιούργησαν ένα στενό δίκτυο διαπλοκής, με σκοπό την ενίσχυση και επέκταση της επιρροής και της εξουσίας του αρχικαπετάνιου. Και τη ‘’νύφη’’, όπως πάντα, την πλήρωνε ο λαός. Ίντριγκες, φατριασμοί, διαβολές, μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους, έναν είχαν σκοπό. Να επικρατήσει ο ένας του άλλου και να αναγνωρισθεί πρώτος, στον οποίο όλοι όφειλαν υποταγή. Αυτές τις συνθήκες εκμεταλλεύτηκε ο Μαυροκορδάτος, σαν έφθασε στο Μεσολόγγι, υποδαύλισε τις διαφορές και τον ανταγωνισμό των καπεταναίων, έσπειρε το μίσος μεταξύ τους, έστρεψε τον έναν εναντίον του άλλου, τους αποδυνάμωσε, μερικούς μάλιστα τους ανάγκασε να καταφύγουν στους Τούρκους, για να τους κατηγορήσει στη συνέχεια ως προδότες, συνεργάστηκε με τους καραβοκύρηδες της Ύδρας, εξουδετέρωσε τον Κολοκοτρώνη και τους καπεταναίους του Μοριά και, νάτος σε σύντομο χρονικό διάστημα ρυθμιστής των ελληνικών πραγμάτων και εκ των έσω υπονομευτής του Αγώνα. Η πολιτική αυτή εξηγεί την προσχώρηση μερικών καπεταναίων της Στερεάς Ελλάδας, στον Ομέρ Βρυώνη και στον Κιουταχή. Ο πρώτος Τουρκαλβανός,  από χριστιανική οικογένεια της Αλβανίας, που εξισλαμίστηκε και αρχικά διορίστηκε ταμίας του Αλή Πασά, για να περάσει αργότερα στην υπηρεσία του Πασά της Αιγύπτου, Μωχάμετ Άλη, πατέρα του διαβόητου Ιμπραήμ Πασά, που το 1825 ξεθεμέλιωσε την Πελοπόννησο. Ο Κιουταχής πάλι ήταν γιός Ρώσου χριστιανού παπά, που οδηγήθηκε δούλος στην Κωνσταντινούπολη, αλλαξοπίστησε και κατάφερε να διοριστεί έπαρχος στην Κιουτάχεια, από όπου πήρε και το νέο του όνομα, αφού το πραγματικό του ήταν Μεχμέτ Ρεσί.

Από το βιβλίο του Θεόδωρου Δημοσθ. Παναγόπουλου

Τα Ψιλά Γράμματα της Ιστορίας.